Bài toán giao thông đô thị xã hội phức tạp hơn nhiều so với bài toán kinh tế, vì cần xét đến sự cân bằng của cả mục tiêu kinh tế, xã hội, môi trường. Nếu chỉ nói "cấm xe máy" thì mục tiêu về xã hội sẽ không ổn khi mà ngẫu nhiên xâm phạm khả năng tiếp cận của người trung lưu và người nghèo (những người không đủ khả năng sở hữu ôtô) trong điều kiện giao thông công cộng chưa phát triển thỏa đáng.
Việc này cũng ngẫu nhiên làm tăng thêm lợi thế cho người giàu (những người đủ khả năng sở hữu ôtô). Lúc này tài sản xã hội (đường sá) sẽ cung ứng chủ yếu cho người giàu. Như vậy, môi trường cũng sẽ do người giàu làm ô nhiễm nhưng người nghèo lại cùng gánh chịu. Vì thế mới nói "đã giàu càng giàu thêm, đã nghèo càng gặp cái eo".
 |
|
Một tuyến phố chật cứng tại Hà Nội giờ cao điểm. Ảnh: Giang Huy |
Tiếp theo, xét đến khía cạnh môi trường, cấm xe máy, ôtô lên ngôi sẽ phá hủy môi trường mạnh mẽ hơn. Xã hội sau đó đưa kinh tế tăng nhanh gấp trăm gấp mười lần xe máy. Xe máy phát triển từ những năm 1990 của thế kỷ trước đến nay đã được 30 năm mới đạt đến vấn nạn tắc nghẽn và ô nhiễm. Nhưng cấm xe máy để dành đường cho ôtô sau 3-5 năm vấn nạn tắc nghẽn và ô nhiễm sẽ đạt bằng thậm chí trầm trọng hơn ngày nay nhiều lần. Tính trên cùng một đơn vị hành khách, ôtô chạy xăng gây ô nhiễm gấp đôi xe máy chạy xăng. Công suất vận chuyển của làn ôtô chỉ bằng một nửa hoặc một phần ba công suất của làn xe máy, chưa tính đến các giới hạn khác về đặc điểm quay đầu, hạn chế trong đường hẹp.
Về chiếm dụng không gian đường thì không cần nhắc lại. Hầu hết các bức ảnh chụp tại ngã tư cho thấy vài ba chiếc ôtô đã chiếm không gian bằng vài ba chục chiếc xe máy (tức là chục người ngồi trên ôtô thì chiếm không gian bằng 100 người ngồi trên xe máy).
Tiếp theo là bài toán kinh tế, đó là sự tổng hòa lợi ích toàn xã hội. Vì sao để hạn chế tiêu thụ xăng và dùng ôtô cá nhân, các nước châu Âu đánh thuế xăng dầu. ví dụ, ở mức A mà không phải là 2A,3A... bởi vì khi chi phí sử dụng tăng quá cao, thì cầu sử dụng sẽ giảm mạnh, dẫn đến lợi ích của cả xã hội sẽ bị thiệt hại, kinh tế sẽ suy thoái.
Khi cấm xe máy, tức là đưa cầu xe máy về 0, lợi ích của 90% người đang sử dụng xe máy bị thiệt hại. Liệu phần lợi ích về hiệu quả môi trường có bù đắp được không khi mà thiệt hại do dùng ôtô tăng lên có thể còn cao hơn thế, đã ai ngồi tính kỹ càng chưa. Cầu vận tải là cầu khó thay thế bằng cầu khác. Không cho dùng xe máy thì phải dùng ôtô, giao thông, xe đạp và đi bộ. Nhưng giao thông công cộng, xe đạp và đi bộ không đáp ứng hết được hết các loại chuyến đi thì các chuyến đi bằng ôtô phải tăng lên.
Kết luận, chính sách cấm xe máy chỉ có thể đúng đắn khi đi kèm với chính sách quản lý ôtô, xe đạp, xe máy điện, phát triển giao thông công cộng, xe đạp và đi bộ. Cần suy nghĩ thấu đáo đến nhu cầu của từng nhóm người, đảm bảo sự cân bằng của cán cân kinh tế - xã hội - môi trường trong mỗi giai đoạn thực hiện. Nếu không cân nhắc kỹ hậu quả của việc thử nghiệm, thí điểm sẽ có những bất ngờ (được dự báo trước) mà không thú vị.
